Phần Lan đưa 'chống tin giả' vào nhà trường

Trẻ em Phần Lan học phân biệt tin giả.

Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo (AI) đang tạo ra những thách thức mới, buộc hệ thống giáo dục phải điều chỉnh để duy trì lợi thế.

Trong tiết học ở một trường mẫu giáo Phần Lan, cô Marie yêu cầu cả lớp sáng tác một câu chuyện kinh dị với sự trợ giúp của AI. Trẻ em chọn nhân vật, cốt truyện, thể loại, còn giáo viên nhập đề xuất vào hệ thống AI.

Kết quả, AI không chỉ tạo ra một câu chuyện, mà còn có hình minh họa khiến lũ trẻ vô cùng thích thú. Bài tập này nằm trong nội dung giáo dục trẻ em làm quen với AI và hình thành tư duy phản biện với thông tin trên Internet.

Phần Lan dạy kỹ năng hiểu biết truyền thông cho trẻ mẫu giáo, học sinh phổ thông từ những năm 1970. Đến năm 2014, khi các thông tin sai lệch xuất hiện tràn lan trên Internet, quốc gia Bắc Âu này đã cập nhật chương trình giảng dạy để bao gồm cả mạng xã hội và điện thoại thông minh.

Điểm cốt lõi trong triết lý giáo dục của Phần Lan là coi hiểu biết truyền thông là kỹ năng sống, không phải một môn học riêng lẻ. Từ Toán học, Ngôn ngữ đến Lịch sử, giáo viên đều lồng ghép những bài học về cách phân tích thông tin, đánh giá nguồn tin và nhận diện tư tưởng thù địch.

Theo Viện Nghe nhìn quốc gia Phần Lan (KAVI), từ 3 tuổi, trẻ em đã được tiếp xúc với môi trường kỹ thuật số thông qua việc quan sát hình ảnh, âm thanh. Đến 7 hoặc 8 tuổi, các em bắt đầu học cách đặt câu hỏi: Liệu những gì mình thấy trên mạng có đáng tin cậy không? Khi lớn hơn, các em được rèn luyện kỹ năng tổng hợp, chọn lọc quan điểm và kiểm chứng bằng nhiều nguồn khác nhau.

Nếu trước đây tin giả chủ yếu xuất hiện dưới dạng tin tức hoặc bài viết thổi phồng, thì nay, AI đang khiến mọi thứ trở nên phức tạp hơn nhiều. Công nghệ deepfake tạo ra hình ảnh, video hoặc âm thanh giả mạo, ngày càng khó phân biệt với tài liệu thật.

Những nội dung này rất khó để phân biệt với tài liệu thực tế. Điều đó đồng nghĩa học sinh không chỉ cần kỹ năng nhận diện cảm tính, mà còn phải biết kiểm chứng đa nguồn, đối chiếu bằng công cụ và duy trì thái độ hoài nghi tích cực trước bất kỳ thông tin nào.

Cách tiếp cận của Phần Lan không dừng ở việc “dạy mẹo phân biệt tin giả”. Giáo viên được khuyến khích sáng tạo trong việc tích hợp tư duy phản biện vào môn học, từ việc phân tích thuật toán trong lớp toán đến nhận diện ngôn ngữ thao túng trong giờ văn.

Một số trường còn yêu cầu học sinh làm bài tập viết tay để hạn chế việc lạm dụng AI, hoặc cho phép dùng AI ở giai đoạn khởi tạo ý tưởng nhưng không được dùng cho sản phẩm cuối cùng.

Chính phủ Phần Lan cũng đã ban hành hướng dẫn về AI cho giáo viên, bao gồm khuyến nghị nên minh bạch khi sử dụng AI trong lớp, giải thích các sai lệch có thể phát sinh và chỉ rõ đâu là kết quả do AI tạo ra. Tuy nhiên, các chuyên gia thừa nhận rằng việc tích hợp AI vào chương trình chính thức còn chậm chạp, do chu kỳ đánh giá giáo dục thường kéo dài cả thập kỷ.

Ông Kari Kivinen - chuyên gia giáo dục thuộc Văn phòng Sở hữu trí tuệ Liên minh châu Âu, cho biết: “EU đang xây dựng một khuôn khổ chung về kiến thức AI cho học sinh, dự kiến công bố năm 2026. Khung này sẽ đưa ra hướng dẫn cụ thể về cách sử dụng AI, cách minh bạch khi học sinh dùng công cụ, và cách đạt được kết quả đáng tin cậy hơn. Mục tiêu cuối cùng là đánh giá kỹ năng AI của học sinh 15 tuổi ở 100 quốc gia”.